Pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości przyczyniają się szczególnie do wykonywania zadań zakładu, mogą być przyznawane nagrody i wyróżnienia. Mogą mieć one postać zarówno pieniężną, jak i rzeczową (art. 105 Kodeksu pracy).

Nagroda, o jakiej mowa w art. 105 kp, jest świadczeniem o nadzwyczajnym charakterze, zasadniczo przysługuje nie za samo wykonywanie podstawowych obowiązków pracowniczych na zajmowanym stanowisku, lecz jest swoistą gratyfikacją za realizację dodatkowych zadań lub szczególne zaangażowanie w pracy.

Za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych (art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych Dz.U. z 2021 r. poz. 1128).

Nagrody rzeczowe otrzymywane przez pracownika od pracodawcy należy zatem uznać za przychody ze stosunku pracy, są to bowiem świadczenia w naturze, o których mowa w przytoczonym przepisie. Wspomniane nagrody podlegają zatem opodatkowaniu podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych, jak inne przychody ze stosunku pracy.

Aby świadczenie rzeczowe (w szczególności nagroda rzeczowa) dla pracownika mogło być uznane za przychód ze stosunku pracy, konieczne jest, aby było ono spełnione:

·         za zgodą pracownika (aby skorzystał z niego w pełni dobrowolnie);

·         w interesie pracownika (a nie pracodawcy) i przyniosło mu korzyść w postaci powiększenia aktywów lub uniknięcia wydatku, który musiałby ponieść – korzyść ta musi być wymierna i przypisana indywidualnemu pracownikowi (nie jest dostępna w sposób ogólny dla wszystkich pracowników).

Wartość pieniężną świadczeń rzeczowych (w naturze) trzeba natomiast określić w oparciu o zasady wynikające z unormowań ustawy o PIT, gdyż dopiero po jej ustaleniu możliwe jest obliczenie podatku od tych świadczeń.

Wartość pieniężną świadczeń w naturze przysługujących pracownikom na podstawie odrębnych przepisów ustala się według przeciętnych cen stosowanych wobec innych odbiorców – jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy lub usługi wchodzące w zakres działalności pracodawcy (art. 12 ust. 2 ustawy o PIP).

Wartość pieniężną nieodpłatnego świadczenia przysługującego pracownikowi z tytułu wykorzystywania samochodu służbowego do celów prywatnych ustala się w wysokości:

1)      250 zł miesięcznie – dla samochodów:

·         mocy silnika do 60 kW;

·         stanowiących pojazd elektryczny w rozumieniu art. 2 pkt 12 Ustawy z dnia 11 stycznia 2018 roku o elektromobilności i paliwach alternatywnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 110 i 1093) lub pojazd napędzany wodorem w rozumieniu art. 2 pkt 15 tej ustawy;

2)      400 zł miesięcznie – dla samochodów innych niż wymienione w pkt 1.

W przypadku wykorzystywania samochodu służbowego do celów prywatnych przez część miesiąca wartość świadczenia ustala się za każdy dzień wykorzystywania samochodu do celów prywatnych w wysokości 1/30 kwot określonych wyżej w pkt 1 i 2. Jeżeli świadczenie przysługujące pracownikowi z tytułu wykorzystywania samochodu służbowego do celów prywatnych jest częściowo odpłatne, to przychodem pracownika jest różnica pomiędzy wartością określoną na wskazanych wyżej zasadach i odpłatnością ponoszoną przez pracownika (art. 12 ust. 2a–2c).

Wartość pieniężną innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania. Ponadto, jeżeli:

·         przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – ich wartość pieniężną określa się według cen stosowanych wobec innych odbiorców;

·         przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – ich wartość pieniężną określa się według cen zakupu;

·         przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku – ich wartość pieniężną określa się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku.

W pozostałych przypadkach wartość pieniężną nieodpłatnych świadczeń określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia. Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń, ustaloną według opisanych wyżej zasad, a odpłatnością ponoszoną przez podatnika (art. 12 ust. 3 w związku z art. 11 ust. 2–2b ustawy o PIT).

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) pracownika stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy(art. 18 ust. 1, w związku z art. 20 ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.).

Do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe(art. 81 ust. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.).

Zatem wartość pieniężna nagrody rzeczowej dla pracownika podlega uwzględnieniu zarówno w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne – na ogólnych zasadach.

Nagrody rzeczowe dla pracowników podlegają zarówno podatkowi dochodowemu, jak i oskładkowaniu w ramach ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, na zasadach ogólnych. Zakwalifikowanie danego świadczenia rzeczowego jako przychodu ze stosunku pracy, a w konsekwencji jego opodatkowanie i wliczenie do podstawy wymiaru składek ZUS, jest możliwe tylko wtedy, gdy świadczenie to zostaje spełnione za zgodą pracownika i w jego interesie (gdy przynosi pracownikowi konkretną, wymierną w pieniądzu korzyść).