Kontrola płatników składek jest jednym z zadań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a jej celem . jest ocena wywiązywania się przez płatników składek z obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych ZUS. Kontrolę płatników składek przeprowadzają inspektorzy kontroli ZUS.

ZUS sprawdza, czy płatnicy składek:

·        prawidłowo zgłosili do ubezpieczeń społecznych: siebie, swoich pracowników i inne osoby, które powinni zgłosić do tych ubezpieczeń,

·        rzetelnie i prawidłowo obliczają, potrącają i opłacają składki i inne należności, które pobiera ZUS,

·        odpowiednio ustalają uprawnienia do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

·        prawidłowo wypłacają świadczenia i dokonują rozliczeń, które są z nimi związane,

·        w terminie i prawidłowo opracowują wnioski o emerytury i renty,

·        właściwie wystawiają zaświadczenia i zgłaszają dane dla celów ubezpieczeń społecznych.

Kontrola jest prowadzona na podstawie rocznego planu kontroli. Dobór płatników składek w ramach realizacji planu kontroli poprzedzony jest analizą prawdopodobieństwa naruszenia prawa w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań, które zostały zlecone ZUS.

Inspektor kontroli ZUS rozpoczyna kontrolę od doręczenia płatnikowi składek upoważnienia do przeprowadzenia kontroli oraz okazania legitymacji służbowej.

Kontrolę poprzedza zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli.

Kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po 7 dniach od dnia, w którym kontrolowany odbierze zawiadomienie, i nie później niż po 30 dniach od dnia doręczenia zawiadomienia. Na pisemny wniosek kontrolowanego inspektor może zjawić się wcześniej niż po 7 dniach od doręczenia zawiadomienia. Przeprowadzenie kontroli po 30 dniach wymaga ponownego zawiadomienia.

Jeżeli w tym czasie działalność gospodarczą kontroluje inna uprawniona instytucja publiczna, to inspektor kontroli ZUS odstąpi od kontroli (chyba, że przedsiębiorca wyrazi zgodę na równoczesne prowadzenie więcej niż jednej kontroli). ZUS może ustalić inny jej termin.

Inspektor przeprowadza kontrolę w siedzibie kontrolowanego oraz w miejscach, w których prowadzona jest działalność kontrolowanego. Na wniosek lub za zgodą kontrolowanego może to być inne miejsce, w którym przechowywana jest dokumentacja.

Kontrola może być również przeprowadzona w placówce ZUS, jeżeli usprawni to przebieg kontroli. Jest to możliwe, gdy kontrolowany wyrazi na to zgodę na piśmie. Bez tej zgody ZUS może prowadzić czynności kontrolne w placówce ZUS, jeżeli:

·        wymaga tego ich charakter,

·        trzeba przesłuchać świadka, ubezpieczonego – obecnego lub byłego pracownika,

·        kontrolowany nie zgłosił do ZUS zmiany adresu swojej siedziby,

·        kontrolowany nie wykreślił bądź nie zmienił adresu siedziby firmy w ewidencji działalności gospodarczej lub KRS, a nie prowadzi działalności pod adresem tam zapisanym.

Czas trwania kontroli różni się w zależności od statusu kontrolowanego. I tak:

·        kontrola płatnika składek, który nie jest przedsiębiorcą, powinna trwać do miesiąca, a kontrola wymagająca pozyskania dowodów ze źródeł osobowych, opinii z innych instytucji – do dwóch miesięcy,

·        kontrola płatnika składek, który jest przedsiębiorcą, w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać:

·        jeśli jest mikroprzedsiębiorcą – 12 dni roboczych,

·        jeśli jest małym przedsiębiorcą – 18 dni roboczych,

·        jeśli jest średnim przedsiębiorcą – 24 dni roboczych,

·        jeśli jest innym przedsiębiorcą – 48 dni roboczych.

Jeśli kontrolowany nie jest przedsiębiorcą, termin rozpoczęcia kontroli ustala inspektor kontroli ZUS po otrzymaniu upoważnienia do jej przeprowadzenia.

Płatnicy składek, u których ZUS przeprowadza kontrolę, mają obowiązek:

·        udostępnić wszelkie księgi, dokumenty i inne nośniki informacji związane z zakresem kontroli (książkę kontroli, upoważnienia, protokoły kontroli, pozostałą dokumentację),

·        udostępnić do oględzin składniki majątku,

·        sporządzić i wydać kopie dokumentów związanych z zakresem kontroli,

·        zapewnić niezbędne warunki do przeprowadzenia czynności kontrolnych,

·        udzielać wyjaśnień,

·        przedstawić tłumaczenia dokumentacji sporządzonej w języku obcym na język polski.

Jeśli kontrolowany jest przedsiębiorcą, może złożyć sprzeciw, gdy inspektor kontroli ZUS rozpoczął i przeprowadza kontrolę z naruszeniem przepisów ustawy - Prawo przedsiębiorców. Sprzeciw należy złożyć na piśmie wraz z uzasadnieniem i zawiadomić na piśmie inspektora kontroli ZUS. Termin to 3 dni robocze od dnia, w którym rozpoczęła się kontrola lub od dnia wystąpienia przesłanki do wniesienia sprzeciwu. Wówczas inspektor kontroli ZUS wstrzymuje kontrolę. ZUS rozpatruje sprzeciw w ciągu 3 dni roboczych od dnia, w którym go otrzyma. W jego wyniku ZUS wyda postanowienie:

·        odstąpieniu od czynności kontrolnych bądź

·        ich kontynuowaniu.

Kontrolowany ma prawo do zażalenia na otrzymane postanowienie. Musi je wnieść w ciągu 3 dni od dnia, w którym otrzyma postanowienie. ZUS rozstrzygnie je w ciągu 7 dni od dnia, w którym je otrzyma. Jeśli ZUS nie rozpatrzy sprzeciwu bądź zażalenia w terminie, będzie to równoznaczne z uznaniem słuszności sprzeciwu lub zażalenia.

Gdy ZUS wyda postanowienie w sprawie zażalenia, można wnieść skargę do sądu administracyjnego na przewlekłe prowadzenie kontroli. Jest na to 30 dni od dnia, w którym kontrolowany otrzyma postanowienie o rozpatrzeniu zażalenia. Taka skarga nie wstrzymuje kontroli.

Ustalenia kontroli inspektor kontroli ZUS opisuje w protokole kontroli. Sporządza go w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron. Protokół kontroli powinien zawierać:

·        oznaczenie jednostki organizacyjnej ZUS,

·        dane kontrolowanego płatnika składek,

·        dane inspektora/inspektorów kontroli ZUS, którzy przeprowadzają kontrolę,

·        zakres kontroli,

·        czas trwania czynności kontrolnych,

·        opis ustaleń z kontroli, wraz z podaniem podstaw prawnych,

·        przedstawienie dowodów,

·        pouczenie o prawie złożenia zastrzeżeń,

·        pieczęć i podpis inspektora/ inspektorów kontroli ZUS,

·        informacje o wpisie do książki kontroli.

Kontrolę ZUS uznaje za zakończoną, gdy kontrolowany odbierze protokół kontroli osobiście lub ZUS nada protokół kontroli pocztą.

W terminie 14 dni od dnia, w którym kontrolowany otrzyma protokół, może złożyć pisemne zastrzeżenia do jego ustaleń. W takim przypadku należy równocześnie wskazać stosowne środki dowodowe. Inspektor kontroli ZUS ma obowiązek rozpatrzyć zgłoszone zastrzeżenia i w razie potrzeby podjąć dodatkowe czynności kontrolne. O sposobie rozpatrzenia zastrzeżeń ZUS ma obowiązek poinformować na piśmie.

Gdy upłynie termin na wniesienie zastrzeżeń (14 dni), kontrolowany ma obowiązek dostarczyć do ZUS dokumentów korygujących. Termin na to 30 dni od dnia, w którym kontrolowany otrzymał protokół kontroli. Jeśli zostały złożone zastrzeżenia, termin ten jest liczony od dnia, w którym kontrolowany otrzyma informację o sposobie rozpatrzenia zastrzeżeń.

Jeśli dokumenty korygujące nie zostaną dostarczone, Zakład wyda decyzję zgodnie z ustaleniami protokołu kontroli. Zrobi to w ciągu jednego lub dwóch miesięcy. Powstaje wtedy obowiązek dostarczenia dokumentów korygujących w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się decyzji.